Al eeuwenlang leven mens en wolf zij aan zij, en zelden wordt een mens aangevallen of gedood. Toch kent Europa vele verhalen over wolven die een spoor van dood en vernieling aan richten. Vier mogelijke oorzaken zijn hiervoor aan te wijzen.

Hondsdolheid

De belangrijkste oorzaak was en is hondsdolheid. Voor 1900 kwam deze ziekte over heel Europa voor, maar met de komst van moderne medicijnen en vaccinatiemogelijkheden is de ziekte teruggedrongen en inmiddels is vrijwel heel Europa vrij van hondsdolheid. Tijdens de laatste fase van deze ziekte verliest een wolf alle angst en gaat als een dolle op pad waarbij hij alles bijt wat hij tegenkomt. Omdat hondsdolheid ook voor mensen dodelijk was, kon een wolf op één dag veel slachtoffers maken. Nu Europa vrij is van hondsdolheid komen dit soort aanvallen hier niet meer voor, maar elders in de wereld nog wel.

Sterk veranderde leefomgeving

De meerderheid van de aanvallen van wolven op mensen waarbij ze de mens als prooi zagen, vond in Europa voor de 20ste eeuw plaats. Tegenwoordig gebeurt dit nog steeds in delen van India en Azië. Deze gevallen kenmerken zich door een aantal gemeenschappelijk factoren. De mensen leven in armoede en hebben nauwelijks toegang tot wapens om zich te verdedigen. Ook zijn er nauwelijks natuurlijke prooidieren en overleven wolven op een menu van afval, knaagdieren en vee. Daarnaast wordt er door de armoede op kinderen slecht gelet, of ze worden op zeer jonge leeftijd al ingezet als herder. In dergelijke, veelal zeldzame gevallen, is er tevens sprake van gewenning doordat wolven juist in de buurt van mensen aan hun voedsel komen. Soms betreft het ook hybriden van wolf en hond, die geen angst voor de mens vertoonden. Na het doden van die ene wolf of hybride in kwestie, is het probleem verholpen en bleven verdere incidenten uit (Linnell et al 2002).

Tegenwoordig zijn er in Europa nauwelijks herders meer en zitten jonge kinderen op school. Een dergelijk treffen is dus een grote zeldzaamheid geworden. Overigens was het ook toen meestal de wolf die aan het kortste eind trok en het leven liet.

Verdediging

Door eeuwenlange vervolging heeft de wolf geleerd de mens te mijden. Om risico’s te vermijden zal hij meestal proberen te vluchten voor mensen. Een gevangen of in het nauw gedreven wolf zal zichzelf zeker verdedigen door te bijten. Een wolf kan zichzelf en zijn eten ook verdedigen wanneer een herder het dier aanvalt om zijn schapen te beschermen. Talrijker zijn echter de berichten dat een enkele wolf zich door mensen laat wegjagen bij een schaapskudde. Ook een hol met pups binnen gaan is niet altijd zonder risico’s.

Voeren van wolven

Een vierde reden voor wolven om mensen aan te vallen is het voeren van wolven door mensen. Hierdoor verliezen wolven niet alleen hun angst, maar ook hun respect voor mensen. Uit Amerika is bekend dat wolven door het voeren na verloop van tijd zo opdringerig kunnen worden dat ze mensen lastig gaan vallen. Uiteindelijk moesten deze opdringerige dieren gedood worden om grotere problemen te voorkomen. Daarom is ook in alle wolvenplannen in Europa opgenomen dat wolven, die gewend zijn aan mensen en een ongebruikelijke (=niet-natuurlijke) interesse in mensen hebben, gedood worden.

Linnell (2002) geeft een gedegen overzicht van alle aanvallen op mensen tot dat jaar. Dit overzicht is terdege gescreend en ontdaan van vele valse meldingen, waarbij de locaties van de aanval niet bestonden of de geclaimde sterfgevallen niet terug te vinden waren in de registers van de lokale gemeenschap. Meer informatie is te vinden in dit onderzoeksrapport.

Op wikipedia staat een lijst met recente aanvallen van wolven op mensen. Deze lijst is niet zo uitgebreid gescreend als het overzicht van Linnell (2002), maar geeft een goed beeld van de aanvallen van de afgelopen jaren. Ondanks dat de lijst lang lijkt, komen aanvallen door wolven op mensen in de Westerse wereld nauwelijks meer voor. De hoofdoorzaken die Linnell noemt staan echter nog steeds en veel aanvallen zoals op de wikipedialijst kunnen voorkomen worden door: hondsdolheid te bestrijden, een wolf niet in het nauw te brengen, voor voldoende natuurlijke prooien te zorgen en hem niet laten wennen aan mensen, onder andere door wolven niet te voeren. Nul aanvallen van wolven op mensen is echter een illusie. Een wolf is nu eenmaal een gevaarlijk dier, net zoals een beer, tijger of leeuw. Maar het risico om gedood te worden door een wolf is extreem klein ten opzichte van alle andere doodsoorzaken, waaronder insectenbeten, slangenbeten, vallende takken, bijtende honden, teken en de vele ziekten die ze over kunnen brengen en niet te vergeten de mens zelf. Daarnaast trekt een aanvallende wolf vrijwel altijd aan het kortste eind. Als hij al niet direct gedood wordt, dan gebeurt dat later alsnog.

Waar wolven leven worden dieren gedood. En hoewel wolven de voorkeur voor wilde hoefdieren lijken te hebben, wordt soms ook vee, en dan met name schaap en geit,  gegeten. Er zijn echter diverse maatregelen om ons vee tegen wolven te beschermen, waardoor predatie sterk beperkt of zelfs voorkomen kan worden. Het zijn dan ook vooral slecht beschermde dieren die door wolven gepakt worden. Belangrijk is ook de wetenschap dat een middelhoog hekwerk, een beek of sloot, of de nabijheid van een woning voor een wolf geen enkele belemmering vormt. Om ons vee te beschermen is meer nodig!

Stal en schrikdraad

Vee kan ‘s nachts op stal gezet worden. Effectief omdat wolven voornamelijk in de nacht en schemering jagen. Een goed alternatief is het plaatsen van een schrikdraadraster om wolven tegen te houden. De draden moeten welvoldoende dicht bij de grond zitten, zodat wolven er niet onderdoor kunnen kruipen én uiteraard moeten er geen openingen in het schrikdraadraster zitten. In de praktijk wordt die fout helaas maar al te vaak gemaakt. Een sloot of beekje is een prima barriere om schapen binnen te houden, maar niet om wolven buiten te houden. Het plaatsen van een lint boven de stroomdraad schikt de wolven af en voorkomt dat de dieren over het raster heen springen.

Dat een intacte roedelstructuur van belang is om te voorkomen dat wolven schapen of geiten aanvallen blijkt uit Sloveens onderzoek. Roedels waarvan één van de dominante dieren geschoten is zijn minder goed in staat om op edelherten en ander groot wild te jagen en richten zich daarom meer op schapen en geiten als alternatief. De video geeft hierover meer info.

Een ander effectief afschrikmiddel is het plaatsen van een lijn met wapperende gekleurde lappen stof. Dit schrikt wolven af waardoor zij de lijn niet durven passeren. Nadeel van deze methode is dat de dieren er aan kunnen wennen en dan de lijn makkelijk passeren.

Waakhonden

Ook waakhonden, niet te verwarren met herdershonden, vormen een goede bescherming voor schapen. Deze speciale hondenrassen zijn opgegroeid tussen de schapen en beschouwen hen als soortgenoten. Roofdieren worden door deze honden consequent weggejaagd. Wel heb je meerdere honden nodig om een groep schapen te beschermen, zodat er ook reserve dieren zijn voor als een dier ziek wordt, pups krijgt, etc. Goede kennis van deze honden en hun training is een vereiste.

De beste bescherming biedt uiteraard een combinatie van maatregelen. Mocht er onverhoopt toch vee gedood worden dan is het zaak zo snel mogelijk de kadavers op te ruimen. Dan leren wolven dat het doden van vee in tegenstelling tot wild slechts enkele snelle happen voedsel oplevert. Van de andere kant is het natuurlijk ook belangrijk dat wolven hun natuurlijke prooi wel helemaal op kunnen eten en dat deze prooiresten niet meteen verwijderd worden.

Meer weten

Lees hier de folder Bescherming van vee tegen wolven. Of lees het uitgebreide rapport Effectieve en praktische uitvoerbare maatregelen ter voorkoming van predatie van vee door wolven.

Ook is er een onderzoek naar de inzet van kuddewaakhonden.

In 2012 werd een onderzoek uitgevoerd in Limburg door studenten om een nulmeting te doen van schade aan Limburgse schapen door hond en vos: Predatie op schapen in Limburg door hond of vos'.

In 2016 werd een studie uitgevoerd in Drenthe: Onderzoeksrapport, De Drentse schapen- en geitenhouderij in beeld: Nulmeting van predatie op schapen en geiten in de provincie Drenthe. RTV Drenthe deelt de ervaringen van een Drentse schaapsherder met wolfwerende maatregelen.

De wolf is een beschermde diersoort in Nederland. Daarmee is het ook mogelijk voor het Faunafonds om tegemoetkomingen in schade door wolven te verlenen als zich schade voordoet. 

Waar kan men terecht bij schade?

In het geval er schade is aangericht, waarbij als oorzaak een wolf wordt vermoed, kunnen de eigenaren zich wenden tot het Faunafonds. Een tegemoetkoming kan worden verleend van 100% van de getaxeerde schade. Verder gelden op dit moment de volgende voorwaarden om in aanmerking te komen voor een tegemoetkoming in de schade als gevolg van schade door een zwervende wolf zonder territorium:

• Het dient aannemelijk te zijn, op basis van DNA-analyse, sectie van het kadaver en/of sporenonderzoek, dat de schade veroorzaakt is door een wolf en niet door een andere predator.
• Schade dient zo spoedig mogelijk gemeld te worden, in ieder geval binnen 24 uur, zodat bemonstering van het kadaver door Faunafonds-consulenten en succesvolle DNA-analyse nog mogelijk is. Dit gaat via het Faunafonds. 
• Het kadaver van het prooidier dient ter plaatse op de vondstlocatie te blijven, om eventuele sporen niet uit te wissen

Het indienen van een verzoekschrift kan door een digitaal verzoekschrift in te dienen via het Faunafonds.